ΥΨΗΛΑΝΤΑΙ - ΞΙΦΙΛΙΝΟΙ

                                                                                                         A.

"…Μεταξύ των Αγίων Πατέρων ο Ιωάννης ο επικαλούμενος Ξιφιλίνος… είχε την συγκλητική ιδιότητα… και κρίθηκε άξιος του Πατριαρχικού Θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως το έτος 1064. Από το γένος αυτού μέχρι σήμερα βρίσκονται στην Τραπεζούντα  αλλά και σε άλλα μέρη και ονομάζονται Ξιφιλάνται κάποιοι δε και Υψηλάνται από τον Κωνσταντίνο Ξιφιλίνο τον Υψηλάντη τον γαμπρό του αυτοκράτορος Εμμανουήλ, Βασιλέως Τραπεζούντος  περί το 1390…"

Πηγή:

Η Θεία και Ιερά Ακολουθία των Οσίων και Θεοφόρων Πατέρων ημών Βαρνάβα και Σωφρονίου των εξ Αθηνών, και του Ιερού Χριστοφόρου, των εν Μελά όρει ασκησάντων, ψαλλομένη τη δεκατή ογδόη του Αυγούστου Μηνός. Και εν τω καιρώ των φθοροποιών ακρίδων. Εν η και η Ιερά Ιστορία της Βασιλικής Μονής του Σουμελά, Βίος τε και Πολιτεία των άνωθεν Οσίων Πατέρων, και περί ης ο Ευαγγελιστής Λουκάς ιστόρησε Σεβασμίας Τρίτης Εικόνος της Θεοτόκου, όθεν τε και όπως εις το του Μελά όρος μετηνέχθη. Συντεθείσα μεν παρά του Σοφωτάτου Διδασκάλου κυρίου Νεοφύτου  Ιεροδιακόνου Πελοποννησίου του Καυσοκαλυβίτου, εις απλήν διάλεκτον, τύποις δε πρώτον εκδοθείσα, ηγουμονεύοντος του Πανοσιωτάτου και Σεβασμιωτάτου Πατρός  Αγίου καθηγουμένου της εν τω Μελά όρει κειμένης Ιεράς Σεβασμίας Βασιλικής τε και Πατριαρχικής μεγίστης Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου, Παναγίας του Σουμελά,   Κυρίου   Χριστοφόρου και    Αγίου   Σκευοφύλακος κυρίου Δαμιανού. Εμμελεί δε και σπουδή και συνδρομή του εκ της αυτής Μονής Παρθενίου    Αρχιμανδρίτου Τραπεζουντίου του Μεταξουπούλου, παρ' ου συντεθείσα και η εν Συνόψει Ιστορία του βασιλείου της περιφήμου Τραπεζούντος, Πρόλογος,  Εν Λειψία της Σαξονίας: Εν έτει αψοε' (1775), Εν Τυπογραφεία Βιλγέλμου  Γοττλώβ  Σόμμερ.

                                                                                                    B.

Οι οικογένειες Υψηλάνται και Ξιφιλίνοι έχουν την αρχή τους από τα μέσα του 9ου αι. Μέχρι τις αρχές του 15ου αι. ήταν χωρισμένες. Η οικογένεια των Υψηλαντών καταγόταν από την Υψηλή του Όφι και εγκαταστάθηκε στην Τραπεζούντα το 900 επί Νικηφόρου Φωκά όπου και υπήρξαν συναγωνιστές με τον θρυλικό Διγενή Ακρίτα.   Η οικογένεια των Ξιφιλίνων καταγόταν από την Μεσοχαλδία και εγκαταστάθηκαν στην Τραπεζούντα πριν από τους Υψηλάντες. Η οικογένεια των Υψηλαντών έκλινε προς τον στρατιωτικό βίο ενώ η οικογένεια των Ξιφιλινων προς τους εκκλησιαστικό και φιλοσοφικό. Στα τέλη του 14ου αι. οι δυο οικογένειες συνδέονται με γάμο και προάγουν τον νέο κοινό κλάδο των Ξιφιλίνων–Υψηλαντών.  Από τον κλάδο αυτό προήλθε ο Κωνσταντίνος Ξιφιλίνος Υψηλάντης ο οποίος το 1407 έγινε Δομέστιχος του βασιλια της Τραπεζούντας Εμμανουήλ Κομνηνού και παντρεύτηκε την κόρη του.  Έτσι έγινε ο γενάρχης του νέου κλάδου των Κομνηνών-Υψηλαντών.  Από την τριμερή κηδεστία των οίκων Υψηλαντών-Ξιφιλίνων-Κομνηνών γεννήθηκαν νέοι κοινοί κλάδοι.

Η σταδιοδρομία των Υψηλαντών στην Κωνσταντινούπολη αρχίζει το 1282 όταν κάποιοι από την οικογένεια των Υψηλαντών ακολούθησαν τον Ιωάννη Κομνηνό. Επί Εμμανουήλ Παλαιολόγου η οικογένεια Υψηλάντη αποτέλεσε την πρεσβεία η οποία αποτελούνταν από αυλικούς της Κωνσταντινούπολης και από αυλικούς των Τραπεζούντιων Θεόδωρου Ξιφιλίνου στην Κωνσταντινούπολη. Αρχές του 17ου αι. συναντάμε στην Κωνσταντινούπολη τον πλούσιο και ισχυρό άνδρα Κωνσταντίνο Υψηλάντη. Ο υιός του Ιωάννης Υψηλάντης συνετέλεσε στην ανέγερση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και δέκα ιερών Ναών γύρω από το Φανάρι. Στη συνέχεια πέφτει στη δυσμένεια του Γεγεν Οσμάν Πασά δημεύεται η περιουσία του και των αδελφών του και φονεύεται. Ο υιός του Αλέξανδρος Υψηλάντης Μέγας  Διερμηνέας της Υψηλής Πύλης διορίζεται από τον Σουλτάνο ηγεμόνας της Βλαχίας και της Μολδαβίας και στο τέλος απαγχονίζεται. Επί του Σουλτάνου Σελίμ του Γ’ ο υιός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Κωνσταντίνος, διορίζεται Μέγας Διερμηνέας της Υψηλής Πύλης και πρώτος σύμβουλος του. Λίγα χρόνια μετά ο υιός του Κωνσταντίνου, Αλέξανδρος, κηρύττει το 1821 την επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

Όσοι κλάδοι της οικογένειας Υψηλάντη απέμειναν στην Τραπεζούντα μετά την άλωση της κατέφυγαν στη Γερμανία, Ρωσία ή διασκορπίστηκαν στο εσωτερικό της χώρας και εξακολούθησαν τη ζωή τους στην αφάνεια. Ένας άλλος κλάδος απεχώρησε στη Σαγγαρή της Τραπεζούντας. Από εκεί το 1697  αναγκάστηκε να μετοικήσει στα Πλάτανα και από εκεί στην Κωνσταντινούπολη, στο Κουρούτζεσμε, προς αποφυγή της εξόντωσης όλης της οικογένειας. Όλοι οι υπόλοιποι κλάδοι φαίνεται ότι έμειναν στο Πόντο και στα χωριά της Ματσούκας και Χαλδίας.